GORANÎ/HEWRAMÎ EDEBİYATI ÜZERİNE NOTLAR
Kürt kültür zenginliğinin en önemli miraslarından birinin Kürt edebiyatı olduğu söylenebilir. Bu zenginliğin kaynaklarının başında tarih boyunca Kürtlerin yaşadığı coğrafyada varlığını sürdüren farklı düşünceler ve aynı zamanda Kürtçenin farklı lehçeleri gelmektedir. Elimizdeki tarihi verilere göre Kürtler ve Kürtçe hakkındaki sınıflandırmaların en eskisi 16. yüzyılda, Şerefhan-i Bidlîsî tarafından ünlü Şerefname eserinde yapılmıştır. Şerefhan’ın adı geçen eserde Kürtleri Kurmanc, Lor, Kelhur ve Goran olarak sınıflandırdığını görmekteyiz.1 Aynı zamanda Kürt dilinin farklı lehçeleri hakkında araştırmacılar tarafından farklı sınıflandırmalar yapıldığı görülmektedir. Kürt dilini farklı şekillerde kategorize eden bu sınıflandırmaların en sonuncu ve kapsamlılarından biri Ahmadi ve Werzende tarafından yapılan sınıflandırmadır. Bu sınıflandırmaya göre Kürtçe:
1. Yukarı Kurmancî: Hekarî, Botanî, Şemdînanî ve Badînanî.
2. Orta Kurmancî: Mukrî, Soranî, Erdelanî, Silêmanî ve Germiyanî.
3. Aşağı Kurmancî: Asil Lori ya da Feylî, Lekî, Kelhurî, Xaniqînî, Kirmanşahî, Kulyayî ve Pirwendî.
4. Goranî-Zazakî: Asil Goranî, Hewramî, Bacilanî ve Zazakî.2
Görüldüğü gibi 19. yüzyılın başlarından itibaren bazı doğu bilimcilerin Goranî/Hewramîce’nin Kürtçe olmadığı iddialarına rağmen3, Kürt araştırmacılar tarafından yapılmış olan sınıflandırmalarda, her zaman Goranî Kürçenin bir lehçesi ve Hewramî ise onun bir ağzı olarak kabul edilmiştir. Bunun yanında Goranî/Hewramîler de her zaman kendilerini Kürt, konuştukları dili de Kürtçe olarak görmekle kalmayıp, bu bağlamda kendilerini diğer Kürtlerden daha da üstün saymışlardır.4Yapılan araştırmalara göre eski dönemlerde Goranî/Hewramîce’nin kullanıldığı/konuşulduğu coğrafya günümüze göre çok daha genişti.5 Goranî/Hewramî lehçesi uzun yıllar en önemli Kürt emirliklerinden olan Erdelan Emirliği’nin (1169-1867) edebi lehçesi olmuş6 ve bu önemli konumunu emirliğin ortadan kalkmasına kadar sürdürmüştür.
Goranî/Hewramî Edebiyatı
Genel olarak Goranî/Hewramî edebiyatının “şiir” üstüne kurulmuş yani manzum ve melodik bir edebiyat olduğunu söylemek mümkündür. Bu kanı Kürtler arasında o kadar oturmuştur ki Soranlar arasında “Goranî” sözcüğü şarkı anlamında kullanılmaktadır7. Genel olarak Kürt şiirinin daha çok bestelenmiş/melodik şiir ve Goranî’ye yakın olduğu söylenmektedir.8 İslami dönem şiirinin söyleniş tarzı olan arûza göre değil de İslam öncesi İran şiiri yani Pehlewiyat kaidelerine göre yazılmış olan Goranî/hewramî şiiri, işlenen konu bakımından belki de Kürt edebiyatının en zengin lehçesi olarak kabul edilebilir.
Kürt Tarih Dergisi’nin dijitalize edilmesi Olof Palme International Center tarafından desteklenmektedir.
“Bu web site Haklara Destek Programı kapsamında Avrupa Birliği desteği ile hazırlanmıştır. İçeriğin sorumluluğu tamamıyla İsmail Beşikci Vakfı’na aittir ve Avrupa Birliği’nin ve/veya Haklara Destek Programı’nın görüşlerini yansıtmamaktadır.”
