On dokuzuncu yüzyılın ortasından 20. yüzyılın son çeyreğine kadar olan dönemde, Anadolu kırsalında gündelik hayatı belirleyen en önemli hususlardan biri arazi ihtilaflarıydı. Mahkemelere yansıyan hukuki ihtilafların pek çoğunda bir arazi meselesi vardı. Pek çok cinayetin ve kan davasının ardında yatan asıl mesele de toprak anlaşmazlığıydı.
Osmanlı’nın son döneminde, bu ihtilafların Ermenilerle Müslümanlar arasındaki kısmı hakkında epey tartışıldı ve müzakere yürütüldü.1 Öte yandan, arazi meselesinde - Ermeni devrimcilerin vurguladığı ve devletin yok saymakta direttiği- bir aks daha vardı: Özellikle II. Abdülhamid döneminde güçlerine güç katan yerel iktidar sahipleri, sadece Ermenilerin değil, çok sayıda Kürt köylünün de malına el koymuşlardı. İmparatorluğun son on yıllarında bugün Ağrı ili sınırları içinde kalan Patnos’a bağlı Zomik köyünde yaşananlar, bölgenin hem sosyal tarihi hem de fiili hukuk tarihini anlamak için ipuçları sunuyor. 1880’lerde başlayan ve II. Meşrutiyet’in ilanından sonra alevlenen bu dava, hem köylülerin hem de Hüseyin Paşa’nın, siyasi dinamiklerden ve Tanzimat sonrasında ortaya çıkan hukuki çerçeveden faydalandıklarını gösteriyor.
Yıllar süren bu davanın temeli 1880’lerin ortasında atılmıştır. 1885-86 yıllarında, Zomik köyü ahalisi, civarda bulunan Sipkanlı (Sipki) aşiretinin baskısına maruz kalır. Bu baskıdan kurtulmak amacıyla, devreye nüfuz sahibi birini sokmaya, kendilerini Sipkanlılara karşı koruyabilecek birinin yardımını istemeye karar verirler. Devletin ve resmi hukuk gibi devlet kurumlarının zayıf olduğu Patnos’ta, Zomikliler çareyi Hüseyin Ağa’da görürler. Ağayı köye davet edip, kendisine köy ahalisini koruması karşılığında bir kısım arazi verirler. Böylece, Tutak kaymakamının ifadesiyle, Hüseyin’i kendilerine “senyör” yaparlar.
Kürt Tarih Dergisi’nin dijitalize edilmesi Olof Palme International Center tarafından desteklenmektedir.
“Bu web site Haklara Destek Programı kapsamında Avrupa Birliği desteği ile hazırlanmıştır. İçeriğin sorumluluğu tamamıyla İsmail Beşikci Vakfı’na aittir ve Avrupa Birliği’nin ve/veya Haklara Destek Programı’nın görüşlerini yansıtmamaktadır.”
