Silvio van Rooy ile Kees Tampoer’in 1968 tarihli iki ciltlik ISK’s Kurdish Bibliyography çalışmasında Kürtlere dair 10.000 civarında araştırmaya değinilmiştir. Daha önce ve sonra yapılan benzer içerikli eserlerde farklı çalışmaların mevcudiyeti gün yüzüne çıkmıştır. 1950 sonrası süreçte ‘dışarı’da ve 2000 sonrasında ‘içeri’de üniversitelerde Kürtlere dair bölümlerin açılmasıyla, sayısını tespit etmenin neredeyse mümkün olmadığı kadar çok bilgi üretilmiştir. 1900-2024 yılları arasında, dünya genelinde farklı dillerle ve saiklerle binlerce (tahminimizce 100.000’i aşan) çalışma yapılmıştır. Bu yazıda, doğrudan başlığın içeriğiyle ilgili olan belli başlı çalışmalara değinilmiştir. Bu değinide, eserlerin teferruatına girilmemiş, bilgilerinin geçerliliği tartışılmamış, sadece zamansal çizgi eşliğinde basit bir tanıtımla isimleri anılmıştır.
Son yüz yılda tarihsel bir kişiliğin monografisinden aşiretlere, beyliklere, devletlere, dönemlere, bir alana veya genel tarihe kadar çok çeşitli yayınların yanında, farklı dillerle hazırlanmış eski ‘klasik dönem’ kaynaklarının matbaayla buluşturulması veya diller arasındaki çevirileri olmak üzere çok farklı tarzda metin üretimi yapılmıştır. Bu yayın hazırlığı bazen birilerinin bireysel çabasıyla bazen de kurumsal düzeyde müşterek çalışmalarla gerçekleştirilmiştir.
Şu anki bilgilere göre İslam’dan sonra Kürtlere yönelik ilk müstakil eser, en-Nedîm’in (ö.955) el-Fihrist eserinde, el-Medâinî’ye (752-830) ait olduğu söylenen günümüze ulaşamayan Kitabu’l-Kılâ ve’l-Ekrâd eseridir. Aynı dönemlerde bu eser Batılı kaynaklarda da ‘ismen’ anılmıştır. 1300’lerden sonra, ansiklopedi ve sözlük düzeyindeki bu tanıtımların ardından, 1500’lerden itibaren seyahatnameler sayesinde sayfalarca anlatı ortaya çıkmıştır. 1700’lerin akabinde, eserlerin başlıklarında ve nihayet 1800 itibariyle de doğrudan Kürdleri konu edinen müstakil eserler ortaya çıkmıştır. İster sivil, ister birer devlet görevlisi sıfatlarına haiz olsunlar, yüzlerce seyyahın eserinde, bizim açımızdan makul olsun veya olmasın, ciltleri doldurabilecek bilgiler bulunmaktadır. Claudius James Rich’in (1787-1821) Narrative of a Residence in Kurdistan.../Kürdistan ve Eski Ninova’da bir yaşamöyküsü (Çev: Arif Karabağ, Avesta, 2018)”; R. P. Gisueppe Campanile’nin (1762-1835) 1818’deki Storia della regione del Kurdistan e delle sette di religione ivi esistenti del p.m/Kürdistan Tarihi (Çev: Heval Bucak, Avesta, 2009) ve Helmot von Moltke’nin (1800-1891) Erlebniffe in der atten Turkei/Li Çiyayên Kurdistanê (Wer: Fatih Aydın, Avesta Yy, 2018) eserlerinin bu anlatılara emsal olduğunu ifade ettikten sonra; İsveçli Mathias Norberg’in (1747-1826) ilk defa bir üniversitede Kürtlere dair tez hazırladığını belirtmemiz gerekir. Bu tarihten sonra da gerek akademik gerekse popüler yayın dünyasında Kürtlere dair binlerce çalışma yayınlanmıştır. 2010 yılından sonra, neredeyse dünyada Kürtlere ilişkin herhangi bir yayın faaliyetinin yapılmadığı ülke kalmamıştır.
Modern evrede Kürtlere yönelik ilk tarih kitabı, bir Şarkiyatçı olan Minorsky’nin (1877-1966) 1915 tarihli Rusça eseri Kürdler kitabıdır. Egon von Eickstedt (1892-1965), C.J. Edmonds (1889-1979), Mark Skys (1879-1919), Edward William Charles Noel (1886-1974), William Aegleton (1926-2011) gibi şahsiyetlerin 20. yüzyılın ilk evresindeki çalışmalarına ek olarak, Kürtler de yabancıların eserlerinden yararlanarak kendi tarihlerini yazmaya başlamışlardır. 20. ve 21. yüzyılın gerek ‘geçmiş’ gerekse ‘an’ın tarihini yazan binlerce şahsiyetten en bilinenleri Minorsky (1877-1966), Thomas Bois (1900-1975), Basil Nikitin (1885-1960), Pyotr İvanoviç Averyanov (1867-1937), N.A. Xalfîn (1921-1987), Arshak Safrastian’ın (1870?-1958), Derk Kinane, Hasan Arfa (1895-1983), Robert Olson (1940-2023), Michaell M. Gunter (1943-), Gerard Chaliand (1934-), Chris Kutschera (1938-2017), Mirella Galletti (1949-2012), Martin van Bruinessen (1946-...), Maria Theresa O’Shea (ö.2008) , Philip G Kreyenbroek (1948-...), Ferdinand Hennerbichler (1946-...), Thomas Schmidinger (1974-...), M.S. Lazarev (1930-2010), O.L. Vilcheviskj (1966), M.A. Gasratyan (1924-2007), Wadie Jwaideh (1920-2001), Lucian Rambout, David Mc. Dowall olmuşlardır. Günümüzde ‘genç kuşak’ olarak kalem oynatanlardan birkaçı da şunlardır: Thomas Ripper, Denise Natali, Davit Romano, Barbara Henning, Boris James, Djene Rhys Bajalan, Jordi Tejel, Janet Klein, Joost Jongerden, Anjelika Pobedonostseva Kaya, Otto Pohl, Stefano M. Torelli, Robert Lowe, Carlo Frappi, Bukhuti Sitchinava.
Kürt Tarih Dergisi’nin dijitalize edilmesi Olof Palme International Center tarafından desteklenmektedir.
“Bu web site Haklara Destek Programı kapsamında Avrupa Birliği desteği ile hazırlanmıştır. İçeriğin sorumluluğu tamamıyla İsmail Beşikci Vakfı’na aittir ve Avrupa Birliği’nin ve/veya Haklara Destek Programı’nın görüşlerini yansıtmamaktadır.”
.jpg)