Sovyetler Birliği’nde 1920’li yıllarda “korenizatsiya (коренизация)” yani yerlileştirme politikası tatbik
edilmişti. Amaç farklı etnik kimlikler ve Sovyet sistemi arasında bir aidiyet yaratmaktı. Bu politikanın
tezahür ettiği etnisitelerden biri şüphesiz Kürtlerdi. Bu çerçevede Dağlık Karabağ’ın batısında Kızıl
Kürdistan (1923-1929) adı altında otonom bir yönetim birimi tesis edilmişti. Kızıl Kürdistan 6 yıllık ömrü
boyunca birçok Sovyet araştırmacının ilgisini çekmişti. Bu araştırmacılardan biri etnograf Grigoriy
Filippoviç Çursin’di. Bu çalışmada öncelikle Çursin’in kısa bir biyografisini ve ardından 1924 yılında Kızıl
Kürdistan’a yaptığı seyahati farklı yönleriyle okuyucuya takdim etmeye çalışacağız.
Çursin’in Hayatı
Rus etnograf ve Kafkasolog G.F. Çursin, 10 Ocak 1874 tarihinde Azak denizi kıyısında bulunan Yeysk
kentinde dünyaya geldi.1 1890 yılında Tiflis Öğretmen Enstitüsü’nde yükseköğretime başladı. Enstitü
yıllarında Karl Marks’ın eserleri ve öğretisiyle iştigal etti.2 Bazı devrimci öğrenci derneklerinde çalışmalar
yürüttü. 4 yıllık bir eğitim süreci sonrası Çarlık tarafından “kıskaca” alındı. Devrimci faaliyetlerin içinde
yer aldığı gerekçesiyle 1894 yılında Hazar Denizi kıyısında Mangışlak’a (Mangistav) bağlı Fort-
Aleksandrovskiy’e (Fort-Shevchenko) sürgün edildi.3 2 yıllık sürgün hayatı aslında “münbit” geçmişti. Karl
Marx’ı okumaya devam etmişti. Mesela Kapital adlı eserini detaylı incelemişti. Çursin bu yıllarda sosyoloji,
etnografya ve kültür tarihi alanlarına ilgi duymaya başlamıştı. Sürgünden döndükten sonra Kafkasya
sahasında çalışmalarını yoğunlaştırmıştı. Tiflis’te Coğrafya, Arkeoloji ve Turizm Cemiyeti’ne giren Çursin,
sonraki süreçte Güney Kafkasya İstatistik Komitesi’nde görev almıştı.4 Ayrıca Tselebnyy Kavkaz (Şifalı
Kafkasya) gazetesinde redaktörlük yapmıştı.5 “Ölülerin Bayramı” adlı ilk bilimsel makalesi 2 Ocak 1898
tarihinde Novoye Obozreniye (Yeni Bakış) dergisinde yayımlanmıştı.6 Sonraki süreçte akademik
çalışmaları devam etmişti.
Grigoriy Çursin Kafkasya etnosları üzerine yaptığı incelemeleri 1913 yılında kitaplaştırdı. Söz konusu
kitapta Kafkas halklarında tarım kültü, düğün ritüelleri, doğum geleneği vb. etnolojik unsurları kaleme
aldı.7 1923 yılında Kafkasya Tarih ve Arkeoloji Enstitüsü’nde akademisyen olarak çalışmaya başladı. Bu
süreçte aynı zamanda Güney Kafkasya Bilim Derneği’nin tarih ve etnoloji biriminden sorumluydu.8 1924
yılında Güney Kafkasya Derneği tarafından tanzim edilen bilimsel bir seyahate başkanlık etmişti.
Kendisine Zangezur Ermenileri hakkında malûmat toplama görevi verilmişti. Seyahat, Dağlık Karabağ ve
Kızıl Kürdistan’ı da kapsamaktaydı. Çursin mezkûr gezide Kızıl Kürdistan’ı yakından gözlemlemiş ve
izlenimlerini yazıya dökmüştü. “Azerbaycan Kürtleri: Etnografik Notlar” (Azerbaydzhanskiye Kurdy:
Etnograficheskiye Zametki) isimli makalesi 1925 yılında Kafkasya Tarih ve Arkeoloji Enstitüsü’nün
Izvestiya adlı dergisinde neşredildi.
Kürt Tarih Dergisi’nin dijitalize edilmesi Olof Palme International Center tarafından desteklenmektedir.
“Bu web site Haklara Destek Programı kapsamında Avrupa Birliği desteği ile hazırlanmıştır. İçeriğin sorumluluğu tamamıyla İsmail Beşikci Vakfı’na aittir ve Avrupa Birliği’nin ve/veya Haklara Destek Programı’nın görüşlerini yansıtmamaktadır.”
