Kürdlerin yakın tarihine dair Batılılar tarafından kaleme alınmış olan anlatımlarda, çok önemli bir şahsiyetten ve tarihi bir hadiseden hep bahsedilir. O şahsiyet Şeyh Ubeydullah, vuku bulan hadise ise isyan olarak adlandırılan ve Ubeydullah’ın onlarca Kürd aşiretinin desteği ile İran’a karşı 1880 yılında gerçekleştirdiği silahlı ve siyasi harekettir.
Hakkari’nin Şemdinli ilçesi Nehri bölgesinde 1828 – 1830 yılları arasında doğan Ubeydullah, doğup büyüdüğü bölgenin ismine atıfla Şeyh Ubeydullahê Nehrî olarak bilinmektedir. Nakşibendi tarikatının Halidi kolu şeyhlerinden olan babası Seyyid Taha’nın ve amcasının ardından, Nehri Tekkesinin başına 1873 yılında geçmiştir. 1877 – 78 yıllarında gerçekleşen Osmanlı- Rus Savaşı’nda, kendisine bağlı aşiretler ile birlikte Osmanlı saflarında yer alan Ubeydullah, savaş sonrası ellerinde kalan silahları da kullanarak Kürdlerin kendi topraklarında kendi kendilerini yönetmeleri amacıyla İran’ın Kaçar Hanedanlığına karşı silahlı bir başkaldırıda bulunmuştur. Her ne kadar Şeyh Ubeydullah liderliğinde gerçekleştirilen bu hareket hedefine ulaşamamış olsa da başta Şeyh’in şahsı ile ilgili olmak üzere, Kürdlerin o yıllardaki sosyolojisi ve yapısına dair muazzam arşivlerin oluşmasına vesile olmuştur.
1880’li yıllarda özellikle İstanbul, Van, Hakkâri, Urmiye ve Tebriz’de bulunmuş ve aralarında Şeyh Ubeydullah’ı şahsen tanıyanın da olduğu veyahut onunla sadece bir kez karşılaşmış olan yabancı misyoner, gezgin, diplomat ve araştırmacıların tuttuğu notlar, yazdığı raporlar ve ülkelerine gönderdikleri mektup ve telgraflar çok önemlidir. Değişik milliyet, mevki, sınıf ve rütbeye sahip olan o yabancıların arşivlerinde yer alan bu belgeler, hem 140 küsür yıl öncesine ışık tutmakta hem de bizlere Şeyh Ubeydullah hakkında çok önemli veriler sunmaktadır.
Arşivlerdeki o çok mühim belgelerin belli başlı bölümlerine göz atacak olursak.
1879 – 1894 yılları arasında Suriye ve Lübnan’dan, Kafkaslardaki Ermenistan ve Gürcistan’a kadar çok büyük bir coğrafyayı kapsayan bölgede, Fransız Halk Eğitim Bakanlığı talimatı doğrultusunda Lyon Müzesi’nin müdür yardımcısı olan Bay E. Chantre başkanlığında bilimsel bir çalışmayı gerçekleştiren Fransız antropolog ekibi de Şeyh Ubeydullah ile karşılaşmıştır. Van şehrinden geçerken tesadüfen Şeyh Ubeydullah’ın da Van’da olduğunu belirten Chantre, bu anlatımını Le Tour Du Monde adlı Fransız mecmuasının 286. sayfasında “De Beyrouth A Tiflis” başlığı altında Van – Hakkâri vilayetlerinden bahsettiği bölümde paylaşmıştır:
Kürt Tarih Dergisi’nin dijitalize edilmesi Olof Palme International Center tarafından desteklenmektedir.
“Bu web site Haklara Destek Programı kapsamında Avrupa Birliği desteği ile hazırlanmıştır. İçeriğin sorumluluğu tamamıyla İsmail Beşikci Vakfı’na aittir ve Avrupa Birliği’nin ve/veya Haklara Destek Programı’nın görüşlerini yansıtmamaktadır.”
