Rohat Alakom 29. Sayı / 4:00
Kürt-Rus İlişkilleri Tarihinden "Şemsedinov Kürtleri"

Kürt-Rus İlişkilleri Tarihinden "Şemsedinov Kürtleri"

19. yüzyılın ilk çeyreğinde Kürtlerin bölgede büyük bir güç olduklarını gören Çarlık Rusyası, yüzyılın ortalarına doğru Şemsedinov Kürtlerinden yarı-askeri ve yarı-idari bir organizasyon oluşturmuş, bu da sınır yöresinin diğer aktörleri ve güçlerinin kendi Kürt planlarını yaşama geçirmelerini tetiklemiştir.

Son birkaç yıldır Serhad Kürtleri konusunda sürdürdüğüm çalışmalarım sırasında dikkatimi çelen noktalardan biri de Şemsedinov Kürtleri olmuştur.1 19. yüzyıl başlarında gelişen ve 1917 yılına kadar süren Kürt-Rus ilişkileri tarihinde adları sık sık karşımıza çıkan Şemsedinovlar (Rusça: Шамшадинов, Şamşadinov) öyle görülüyor ki şimdiye kadar pek incelenmiş değildir. Ruslar kendilerine en yakın buldukları Kürtlerden Şemsedinovlar’a aşağıda göreceğimiz gibi büyük önem vermişlerdir. Bu Kürt topluluğu Zilan Kürtleri, Şemsedinov Kürtleri ve Torın Kürtleri biçiminde zamanla üç farklı kimlik taşıyarak Çarlar, Sultanlar ve Şahların 19. yüzyılda sürekli mevzilendiği bir noktada, yani Serhad Ülkesi’nde değişik roller üstlenerek büyük bir yaşam mücadelesi vermişlerdir. Şemsedinov Kürtleri tarihi Serhad Kürtleri tarihinin önemli bir sayfasını oluşturur. 19. yüzyılın ilk çeyreğinde Kürtlerin bölgede büyük bir güç olduklarını gören Çarlık Rusyası, yüzyılın orta- 19. yüzyılın ilk çeyreğinde Kürtlerin bölgede büyük bir güç olduklarını gören Çarlık Rusyası, yüzyılın ortalarına doğru Şemsedinov Kürtlerinden yarı-askeri ve yarı-idari bir organizasyon oluşturmuş, bu da sınır yöresinin diğer aktörleri ve güçlerinin kendi Kürt planlarını yaşama geçirmelerini tetiklemiştir. Kürt Tarihi larına doğru Şemsedinov Kürtlerinden yarı-askeri ve yarı-idari bir organizasyon oluşturmuş, bu da sınır yöresinin diğer aktörleri ve güçlerinin kendi Kürt planlarını yaşama geçirmelerini tetiklemiştir. Şemsedinov Kürtlerinin Rusya’daki yüzyıllık tecrübeleri - Kürtlerden oluşan Şemsedinov Alaylarının kurulması – Osmanlının 19. yüzyıl sonlarında Kürtlerden oluşan Hamidiye Alayları kurma projesi üzerinde etkili olmuştur.

Şemsedinov ünvanı; Kürtçede Şemsedîn, Şemdîn, Şamedîn veya Şemo olarak bilinen erkek adından türemiştir. 18. yüzyıl sonunda yaşayan Büyük Şemdin Ağa’nın adına atfen sülalesi Kürt-Rus ilişkileri tarihinde hep Şemsedinovlar olarak adlandırılmıştır. Şemdin Ağa, Süleyman Ağa’nın oğludur. Şemdin Ağa’nın oğulları şunlardır: Ali Bey, Halil Bey, Hasan Ağa, Hüseyin Ağa, Muhammed Ağa, Osman Ağa, Sadun Ağa. Bunlardan en çok tanınmış olanı Revan Hanlığı’nda yaşayan Hüseyin Ağa’dır. Halk arasında Kürtçe “Husêyîn Axayê Çokdeve” olarak tanınır: “Çokdeve Kürtçede Deve Dizi anlamına gelir. Kağızmanlıların anlatımına göre Hüseyin Ağa çok uzun boylu imiş, oturduğunda dizi bir deve dizi kadar yüksek imiş”.2 Revan Hanlığı (1747-1828) bilindiği gibi Tebriz yakınlarında imzalanan Türkmençay Antlaşması sonucunda Rus topraklarına katılır. Böylece, Hüseyin Ağa ve Zilan aşireti açısından yeni bir dönem başlar.

Bu tanınmış Kürt sülalesi Rus kaynaklarında “Bey Ailesi Şemsedinovlar” (бекское семейство Шамшадиновых) olarak da tanınır. Bu tabakadan olan Kürtler babalarının adlarından ziyade bu ünvan veya bu soyadı ile tanınmışlardır. Çarlık Rusyası yıllarında Kars Vilayeti’nin durumunu inceleyen Candan Badem: “Şamşadinovlar yerli halktan olup soyadı kullanan nadir örneklerdendir” der.3 Şemsedinovların tarihi, 19. yüzyılda gelişen ve yaklaşık yüzyıl süren Kürt-Rus ilişkileri tarihine tekabül eder (1828-1917). Şemsedinovlar Rusya’da Ramazankent, Orgov, Serdarbulak ve başka yerlerde yaşıyorlardı. Çarlık Rusyası yönetimi (1877-1917) sırasında daha ziyade Kars Vilayeti ve Erivan Guberneyası sınırları dahilinde kalıyorlardı. Çarlık Rusyası’nın yıkılışından sonra Kars ve Ağrı’nın değişik yerlerine dağıldılar. Örneğin Iğdır’ın Orgov köyü eski yıllarda Hamit Bey Şemsedinov ve ailesinin köyü olarak bilinirdi. Aile daha sonraları Güneş soyadını alır ve Iğdır yöresinde kababalık bir topluluk oluşturur.


Devamı Kürt Tarihi Dergisi'nin 29. Sayısında

  • Bu içeriği paylaşmak ister misiniz?