Osmanlı kaynaklarında Zazalar, Kürt olarak tavsif ve tasnif edilmiştir. Osmanlı kaynaklarında Zazalarla ilgili kayıtlar Zaza ve Dunbulî olmak üzere iki ayrı isimle kayda geçmiştir. Osmanlı literatüründe Zaza sözcüğü; (اذاذ) ,(اظاظ) ve (از از ) olmak üzere üç ayrı formda yer almıştır. Dolayısıyla Osmanlı arşivlerinde Zazalarla ilgili araştırma yapanların Zaza sözcüğünün mezkûr formlarından hareketle bir tarama ve araştırma yapmaları gerekir. Osmanlı kayıtlarında Zazalarla ilgili diğer bir kullanım ise Dunbulî ismi olup, bu isimle anılanlar daha ziyade İran sınırlarında yaşayan bir Kürt aşiretidir. Not edilmesi gereken bir diğer husus da Osmanlı kayıtlarında Zazalarla Kurmancların karışık yaşadığı yerlerde Zazaları Kurmanclardan ayırmak için “Dünbüli i Ekrad” veya “Zazai Ekrad” şeklinde bir kullanımın söz konusu olmasıdır. Bu minvalde, Zazaca konuşan ve önemli Zaza aşiretlerinden olan Dersimlü ve Şeyh Hasanlu aşiretleri Osmanlı kayıtlarına “Cemaat ı Ekradı Dısimli” ve “Cemaat ı Ekradı Şeyh Hasanlu” şeklinde geçmiştir. Bundan başka, Çemişgezek sancağında 1518 yı lında yapılan ilk tahrirde Dimilîler için “Cemaat ı Ekradı Dumılî an nahiye i Balan tabii Çemişgezek” şeklinde bir kullanımın olduğunu müşahede etmekteyiz. Osmanlı kayıtlarında ve literatüründe Zazalar/Dunbulıler, “Ekradı Zaza”, “Zazai Ekrad”, “Dünbüli i Ekrad”, “Cemaat ı Ekradı Dumili”, “Cemaat ı Ekradı Dısimlü” vb. isimlendirmelerle bir Kürt aşireti/topluluğu olarak adlandırılmaktadır. Osmanlı literatüründe başta arşiv belgeleri olmak üzere; tarih ve coğrafya kitapları ile seyahatnameler; tahrir, mühime, hurufat, temettuat, kadı ve nüfus defterleri; salnameler, gazete ve mecmualar, Zazalar hakkında çok otantik ve teferruatlı bilgiler barındırmaktadır. Söz konusu kaynaklar arasında Zazalar hakkındaki en mühim verileri Osmanlı arşiv belgeleri ve salnameler içermektedir. Osmanlı arşivlerinde, Zazaların yaşadıkları coğrafya, nüfus ve demografik yapıları, inançları, tarihi ve dini eserleri ile Zaza mirlikleri hakkında azımsanmayacak derecede belge bulunmaktadır. Benzer hususiyetler itibariyle 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren yayımlanmaya başlanan devlet, maarif ve vilayet salnamelerini de burada tekraren anmak icap etmektedir. Osmanlı döneminde Zazalar ve Zazaca hakkında malumat bulunan mühim kaynaklardan biri de Osmanlı matbuatıdır. Osmanlı’nın kuruluşundan yıkılışına dek geçen zaman diliminde telif edilen çok sayıda vekayiname/kronik, fütühatname, sefername, menakıbname, seyahatname, coğrafya, tarih, hadis ve hatırat kitapları ile risalelerin tamamında Zazalara ve Zazacaya Kürtler içerisinde yer verilmiştir. Osmanlı’da sözü edilen tüm bu kayıtların dışında on dokuzuncu yüzyıl boyunca ve yirminci yüzyılın ilk çeyreğinde yayımlanan çok sayıda Kürtçe ve Türkçe gazete ile dergide de Zazalar ve Zazaca hakkında malumat bulunmaktadır. Osmanlı basını da, diğer Osmanlı literatürü gibi, Zazalar ve Zazacaya KürdÎ topluluklar ve diller arasında yer vermiştir. Diğer bir ifadeyle, Osmanlı’da söz konusu dönemde yayımlanan gazete ve dergilerin tamamında Zazalar ve Zazacayı Kürtler ve Kürtçe dışında gören hiçbir yayının mevcut olmadığını not etmek gerekir.
Kürt Tarih Dergisi’nin dijitalize edilmesi Olof Palme International Center tarafından desteklenmektedir.
“Bu web site Haklara Destek Programı kapsamında Avrupa Birliği desteği ile hazırlanmıştır. İçeriğin sorumluluğu tamamıyla İsmail Beşikci Vakfı’na aittir ve Avrupa Birliği’nin ve/veya Haklara Destek Programı’nın görüşlerini yansıtmamaktadır.”
