53. Sayı

İÇİNDEKİLER

ZAZA ADI HAKKINDA / ROŞAN LEZGÎN

ZAZALARIN KENDİLERİNİ ADLANDIRMASI / BİLAL ZİLAN

OSMANLI COĞRAFYA KİTAPLARINDA ZAZALAR / ERCAN ÇAĞLAYAN

KARACADAĞ ETEKLERİNDE BİR DIMILÎ [ZAZA] AŞİRETİ: MEHELİLER / PINAR YILDIZ

TEKRAR ZAZA ADI ÜZERİNE / M. MALMÎSANIJ

ANNEMİN BİLGİSİNDE ZAZALAR / NURETTİN BELTEKİN

48  WARÊ XO DE KITABO ŞUMÛLDAR YO TEWR VERÊN:  ZAZALAR: TARİH, KÜLTÜR VE KİMLİK / MUTLU CAN

54  HERDÊ DEWRÊŞÎ: DÊRSIM’IN NAM-I DİĞERİ VE YEZİDİLİK / M. MALMÎSANIJ

60  ZAZA KÜRTLER / VAHAP COŞKUN

BASIN METNİ

53. sayıda biraz gecikerek de olsa mahsus bir konuya el attık: Zazalar. Konuyla ilgili çok kıymetli bir çalışmanın müellifi de olan yayın kurulumuzdan Ercan Çağlayan, sağ olsun, yine iyi bir editörlük yaptı ve sayının tamamına yayılan bir Zazalar dosyası hazırladı. Malum, Zazalar kimdir, Kürtlerle birlikte mi telakki edilmeleri gerekir, yoksa ayrı bir etnik grup, bambaşka bir millet olarak mı; Zazaca Kürtçenin içinde mi yoksa ayrı bir dil olarak mı düşünülmeli soruları zaman zaman epey bir hevesle tartışılır. Epey de ihtilafa yol açarak. Bu ihtilafları serinkanlı biçimde değerlendiren yazılara yer veren dosya çok önemli bir noktayı açığa çıkarıyor: Zazalar hakkındaki ihtilafların hemen hepsi 1980’den sonra ve çoklukla devletlularca üretilmiş işler.

Dosyanın ilk yazısı Roşan Lezgin’in. Lezgin’in Zaza adlandırmasının köklerine dair ayrıntılı ve dikkatli incelemesi Zaza isminin çok eski bir tarihi olmadığını, adlandırmanın görece yakın zamanda ortaya çıktığını ve ‘dışarıdakiler’ tarafından kullanıldığını gösteriyor. Dosyada Zaza adı üzerine ikinci bir inceme daha var. Malmisanij’in yazısı bugün popüler hale gelmiş olmakla beraber Zaza adlandırmasının çok değil otuz yıl önce bile öyle aman aman çok kullanılmadığını ve bugün Zaza olarak adlandırılanların kendilerini Zaza olarak görmediğine dikkat çekiyor. Malmisanijın ikinci yazısı dosya dışı olmakla beraber dosya konusundan bağımsız da değil. Malmisanij Dêrsım halkının mensup olduğu Raya Heqî/Rîya Heqî (Dêrsım Aleviliği) ve Yezidilerin mensup olduğu Yezidilik inancı arasındaki ortaklıklara dikkat çekiyor.

Dosyadaki diğer bir çalışma Bilal Zilan’ın. Zilan’ın çalışması Zazalarla ilgili olarak kullanılan adlandırmaların ayrıntılı bir dökümünü veriyor. Kırd, Kirmanc, Kürt, Zaza, Dımili gibi adlandırmaların kimler için ve kimler tarafından kullandığını anlamak için iyi ve güvenilir bir kaynak Zilan’ın incelemesi. Nurettin Beltekin’in “Annemin Bilgisinde Zazalar” çalışması ise orijinal bir katkı. Beltekin annesinin ve babasının ‘ne oldukları’ hakkında bir tereddütleri olmadığını, ‘sıradan Zazaların’ kendilerini Kürtlüğün içerisinde gördüğünü gösteriyor.

Dosya editörü Ercan Çağlayan’ın yazısı Osmanlı kaynaklarında Zazaların izini sürüyor. Çağlayan bugün Zaza olarak adlandırılanların yoğun olarak yaşadığı Diyarbakır, Bingöl, Dersim gibi yerlerin Osmanlılarca Kürtlerle meskûn yerler olarak anıldığını gösteriyor. Çağlayan’ın şu notu bilhassa önemli: Geç Osmanlı dönemindeki tüm basın ve matbuatta Zazalar ve Zazacayı Kürtler ve Kürtçe dışında gören bir yayın yoktur. Pınar Yıldız’ın “Karacadağ’ın Eteklerinde bir Dımılî Aşireti: Meheliler” yazısı ise orijinal bir çalışmaya dayanıyor. Bingöl civarından Karacadağ eteklerine yerleştirilmiş görünen Mehelileri konu edinen çalışma aşiret mensuplarının kendilerini, aşiretlerini ve geçmişlerini nasıl gördüklerini inceliyor.

Mutlu Can’ın “Warê Xo De Kitabo Şumûldar Yo Tewr Verên: Zazalar: Tarih, Kültür ve Kimlik” başlıklı yazısı Ercan Çağlayan’ın Bilgi Üniversitesi’nden yayımlanan çalışmasını tanıtıyor. Çağlayan’ın Zazalarla ilgili Türkçedeki en nitelikli incelemelerden olan bu çalışması Kürt Tarihi dergisinde nadiren yaptığımız bir işe vesile oldu. Mutlu Can incelemesini Zazaca kaleme aldı. Vahap Coşkun da Mehmed S. Kaya’nın Zaza Kürtler kitabını ele alıyor. Saha çalışmasına da dayanan bu önemli metin Zazaları tanımak için çok iyi bir kaynak. Çalışma kapsamında görüşülen kişilerin, kendilerini Kürt, Zazacayı da Kürtçenin bir lehçesi olarak tanımladığı anlaşılıyor.

54. sayıda görüşmek üzere….

Mesut Yeğen

53. SAYIMIZDA YAYINLANAN YAZILAR
VAHAP COŞKUN
ZAZA KÜRTLER
ZAZA KÜRTLER
Bilindiği üzere, Türkiye’de Zazalarla ilgili en sıcak tartışmalardan biri, Zazaların kimlikleridir. etnik Devlet, Zazaların Kürt olmadıkları ve ayrı bir etnisiteye mensup oldukları yönünde bir propagandayı elden geldiğince canlı tutmaya çalışır. Mehmed S. Kaya’nın Zaza Kürtler isimli saha araştırmasına ...
devamını oku >
M. MALMÎSANIJ
HERDÊ DEWRÊŞÎ: DÊRSIM’IN NAM-I DİĞERİ VE YEZİDİLİK
HERDÊ DEWRÊŞÎ: DÊRSIM’IN NAM-I DİĞERİ VE YEZİDİLİK
Dêrsım halkının mensup olduğu Raya Heqî/Rîya Heqî (Dêrsım Aleviliği) ve Yezidilerin mensup olduğu Yezidilik inancı arasında birçok ortak özellik bulunmaktadır. Bunlar konuyla ilgilenen bazı araştırmacıların dikkatini çekmiştir. Biz de bir çalışmamızda bunların bir kısmı üzerinde durmuştuk. Bu ...
devamını oku >
MUTLU CAN
WARÊ XO DE KITABO ŞUMÛLDAR YO TEWR VERÊN: ZAZALAR: TARİH, KÜLTÜR VE KİMLİK
WARÊ XO DE KITABO ŞUMÛLDAR YO TEWR VERÊN: ZAZALAR: TARİH, KÜLTÜR VE KİMLİK
WARÊ XO DE KITABO ŞUMÛLDAR YO TEWR VERÊN: ZAZALAR: TARİH, KÜLTÜR VE KİMLİK Ercan Çaglayan 1980 de Çewlîg de ameyo dinya. Ey, mektebo verên û mîyanên Çewlîg de wendî. Unîversîteya Ataturkî ya Erziromî de warê tarîxî de lîsans (2001) û master (2008) qedênayî. Ancîna eynî unîversîte ...
devamını oku >
NURETTİN BELTEKİN
ANNEMİN BİLGİSİNDE ZAZALAR
ANNEMİN BİLGİSİNDE ZAZALAR
Kürtlerin kendileri ne ilişkin bilgileri, maruz kaldıkları oryantalizm, emperyalizm, Almanların Aryanlık mühendisliği ve Kemalist inkâr ve asimilasyon uygulamaları gibi süreçlerden sonra hiyerarşik olarak dışsal bilginin gerisinde kalmıştır. Diğer bir ifadeyle Kürtler, hususen Zazalar, epeydir kendilerine ilişkin ...
devamını oku >
M. MALMÎSANIJ
TEKRAR ZAZA ADI ÜZERİNE
TEKRAR ZAZA ADI ÜZERİNE
devamını oku >
PINAR YILDIZ
KARACADAĞ ETEKLERİNDE BİR DIMILÎ [ZAZA] AŞİRETİ: MEHELİLER
KARACADAĞ ETEKLERİNDE BİR DIMILÎ [ZAZA] AŞİRETİ: MEHELİLER
Bu kısa yazıda Diyarbakır’ın Çınar ve Bağlar ilçeleri ile Mardin’in Derik ilçesinin idari sınırları içerisinde yer alan ve Karacadağ etekleri boyunca uzanan bölgede yaşayan Dimilı Meheli Aşireti hakkında yazılı kaynaklarda geçen bilgiler paylaşılacak ve kritize edilecektir. Diyarbakır’ın Çınar ...
devamını oku >
ERCAN ÇAĞLAYAN
OSMANLI COĞRAFYA KİTAPLARINDA ZAZALAR
OSMANLI COĞRAFYA KİTAPLARINDA ZAZALAR
Osmanlı kaynaklarında Zazalar, Kürt olarak tavsif ve tasnif edilmiştir. Osmanlı kaynaklarında Zazalarla ilgili kayıtlar Zaza ve Dunbulî olmak üzere iki ayrı isimle kayda geçmiştir. Osmanlı literatüründe Zaza sözcüğü; (اذاذ) ,(اظاظ) ve (از از ) olmak üzere üç ayrı formda yer almıştır. Dolayısıyla ...
devamını oku >
BİLAL ZİLAN
ZAZALARIN KENDİLERİNİ ADLANDIRMASI
ZAZALARIN KENDİLERİNİ ADLANDIRMASI
Kürtler, bir millet olarak farklı toplumsal gruplar dan oluşmakta ve farklı Kürt dilleri ve lehçeleriyle konuşmaktadırlar. Her bir toplumsal Kürt grubu, kendini farklı isimlerle adlandır makta veya dışarıdan da bundan farklı isimlerle adlandırılmaktadır. Halkların bazen kendilerini etnik adlarıyla, bazen toplumsal ...
devamını oku >
ROŞAN LEZGÎN
ZAZA ADI HAKKINDA
ZAZA ADI HAKKINDA
Kürt toplumsal gruplarından biri olan Zazalarla ilgili, özellikle “Zaza” adı dolayımında günümüzde birçok iddia öne sürülmektedir. Örneğin, Zaza adının Behistun Kitabesi’nde, Tevrat’ta, Sümerlere ait bir tapınağın adında, günümüz den 800 yıl öncesine ait bir şecerede ve 600 yıl önce yazıldığı ...
devamını oku >